قره داغ

مس سونگون ورزقان

اكتشافات اصولي مس سونگون از سال ۱۳۶۶ آغاز و بعد از طي مراحل مختلف اكتشافي به همت مهندسين جوان و با انگيزه كشور و همت مسئولين منطقه اي و كشوري اين كانسار به عنوان معدن پرذخيره شناخته و از سال ۱۳۷۵ در بودجه كشور داراي رديف اعتباري شد و توجه دولت باعث پيشرفت مناسب عمليات اجرائي گرديد كارخانه مس سونگون ورزقان كه در سال ۱۳۸۶ هجري شمسي فعاليت خود را آغاز كرده‌است بعد از كارخانه مس سرچشمه (كرمان) دومين كارخانه توليد مس در ايران است و اين به دليل قرار گرفتن معدن مس در اين منطقه‌است. در اين معدن بيش از ۴۰۰۰ ميليارد ريال اعتبار ريالي و ارزي هزينه شده و براي تكميل پروژه‌هاي موجود و اجراي پروژه‌هاي جانبي هزاران ميليارد بودجه ريالي و ارزي نياز مي‌باشد از جمله آن پروژه‌ها ذوب مس و پالايش آن، توليد موليبدن، استحصال طلا و نقره و... مي‌باشد. اين معدن داراي بيش از يك ميليارد تن ذخيره كان سنگ مس مي‌باشد و عناصر همراه آن موليبدن، طلا، نقره، رينيوم و ... است. در اين شهرستان مناطق ديگري مثل: خوينرود، بالوجه، طويل، كاليجان، شرفآباد، اندريان، آستامال، آوان، گوتلر، اوزي و ... داراي كانسارهاي متنوعي مثل مس، طلا، نقره و ... مي‌باشد. از اين ميان معدن طلاي اندريان به بخش خصوصي فروخته شده و در واقع از اختيار مردم خارج گطرح مس سونگون با هدف استخراج معدن به روش نوين و توليد كنسانتره مس با عيار 30%، جهت تغذيه صنايع مولد كشور و رسيدن به ارزش افزوده با لاتر انجام مي گيرد. از ديگر دستاوردهاي مهم اين طرح انتقال دانش فني، صرفه جويي ارزي و اشتغال زايي است.

موقيت جغرافيايي معدن مس سونگون

معدن مس سونگون در شمال غرب ايران، در استان آذربايجان شرقي، 130 كيلومتري شمال تبريز، 75 كيلومتري شمال غرب اهر و 30 كيلو متري شمال ورزقان در همسايگي جمهوري‌‎هاي آذربايجان و ارمنستان قرار دارد.

مختصات جغرافيايي منطقه، 46درجه و 43 دقيقه طول شرقي و 38 درجه و 42 دقيقه عرض شمالي مي‌باشد.

كانسار مس سونگون به طور متوسط نسبت به سطح دريا داراي ارتفاع متوسط 2000 متر، حداكثر ارتفاع در كانسار مس سونگون (چراغلو) 2700 متر از سطح دريا و عميق ترين ارتفاع 1625 متر نسبت به سطح دريا مي‌باشد.

محدود كننده‌هاي كانسار مس سونگون شامل: رود خانه سونگون چاي در شرق كانسار و رود خانه پخير در شمال كانسار مي‌باشد، كه پس از پيوستن به هم در ميان كافه به رود خانه ايلگينه چاي مي‌پيوندد كه نهايتا به رود خانه ارس مي‌ريزد.

راه دسترسي اصلي معدن از طريق جاده آسفالته تبريز-ورزقان-سونگون و راه دسترسي دوم از طريق جاده تبريز-اهر-ورزقان-سونگون ميسر است.

شرايط آب و هوايي منطقه

بخاطر اينكه معدن در منطقه كوهستاني واقع شده است. شاهد زمستانهايي سرد و يخبندان و تابستانهاي معتدل هستيم.

ميانگين حداكثر درجه حرارت در تابستان 33 درجه سانتيگراد و در زمستان 22 - درجه سانتيگراد ثبت شده است. مقدار حداكثر بارندگي در محل حدود 350 ميليمتر در سال مي‌باشد و مقدار رطوبت نسبي در سال بين 52 تا 82 درصد متغير است، جهت غالب وزش باد، جنوب غربي است. اكثر روزهاي بهار و تابستان، معدن مه آلود ديده مي‌شود.

تاريخچه معدن مس سونگون

سابقه معدنكاري در سونگون به دو قرن پيش (دوره قاجاريه) بر مي‌گردد. آثار فعاليت‌هاي قديمي به صورت استخراج زير زميني در امتداد طول رودخانه سونگون در محدوده پرعيار بوده است. بهره‌برداري از سنگ‌هاي پرعيار مس تا سال 1351 متناوبا انجام گرفته است.

عمليات اكتشافي با استفاده از روش‌هاي نوين و وسايل و تجهيزات جديد از سال 1325 شروع و تا سال 1356 ادامه داشته است. در سال 1356 وجود ذخاير مس از نوع پرفيري توسط كارشناسان زمين شناسي كشور محرز گرديد. بطوري كه در سال 1370 طبق عمليات اكتشافي، ژئو شيمي و ژئو فيزيكي توسط شركت اولنگ و ايتوك، وجود آنومالي‌هاي قوي مس و موليبدين قطعي شد. مطالعات امكان پذيري مقدماتي در سال 1370 توسط شركت SNC كانادا و در سال 1374 توسط شركت ايتوك انجام شد.

اولين گمانه كانسار در سال 1368 حفر شد و از سال 1368 تا سال 1371 اكتشافات نيمه تفضيلي توسط شركت معدنكاري اولنگ و يك شركت انگليسي با حفر 7 دهنه تونل اكتشافي با سطح مقطع 4 مربع و متراژ كل 25/2224 متر عمليات اكتشافي را ادامه و نيز گمانه‌هايي طي سالهاي 1370 تا سال 1371 در بخش شرقي و شمال شرقي توده كانسار تا اسكارن شمالي 30 حلقه گمانه به عمق 3000 متر حفر گرديد، تا پارامترهاي لازم براي تخمين و بر آورد ذخيره، توسط شركت‌هاي مزبور فراهم شد.

عمليات پيش باطله نيز از سال 1372 توسط شركت ترانشه معدن، آغاز و همزمان با انجام اكتشافات تكميلي و تفضيلي به كمك شركت‌هاي مشاور پارس اولنگ و شركت Rıo tıntı در سال 1378 به پايان رسيد.

پارامترهاي اكتشافي مس سونگون

1- حجم كل ذخيره قطعي: 796 ميليون تن

2- حجم پيش باطله برداري: 105 ميليون تن

3- حجم كل باطله برداري: 767 ميليون تن

4- حجم كل ذخيره اكسيد: 7/6 ميليون تن

5-حجم مواد قابل استخراج: 388 ميليون تن

6- طول گمانه‌هاي حفر شده: 60 هزارمتر

7- تعداد تونل‌هاي اكتشافي: 7 دهنه

8- سطح مقطع تونل‌ها: 4 متر مربع

زمين شناسي كانسار مس سونگون

به طور كلي كانسار مس سونگون در زون آتشفشان اروميه-دختر كه بخشي از كمربند متالوژني آلپ-هيماليا، قرار دارد. اين كانسار پرفيري مونزونيتي است كه در يك كمربند تكتونيكي زون فرو رانش حاشيه قاره‌اي به سن ترشياري قرار گرفته است. سطح توده كانسار در شبكه اكتشافات تفضيلي حدود يك كيلومتر مربع مي باشد. اين كانسار از نوع نهشته‌هاي پرفيري مس بوده و رگچه‌هاي درهم پر عيار در توده نيمه عميق مونزونيت پر فيري متمركز شده‌اند. سنگ‌هاي درونگير اين توده مونزونيتي را واحد‌هاي آهكي كرتاسه بالا و سري‌هاي ولكانيكي آندزيتي-لاتيتي تشكيل داده‌اند.

درطي فرآيندهاي كاني زايي انواع كانيهاي سولفيدي، فلزات اصلي و اكسيدها بوجودآمده‌اند. كانيهاي سولفيدي موجودشامل: پيريت، موليبدنيت، گالن، اسفالريت، ماركازيت پيرتيت و سولفيدهاي مس (كالكوپيريت، بورنيت،كالكوسيت و كووليت) مي‌باشد. فلزات اصلي شامل: طلا و نقره و اكسيدها شامل: ايلمنيت، روتيل، مگنتيت و گوتيت مي‌باشد. همانند ساير معادن پورفيري، سه زون(zone): فروشست (leached)، سوپرژن (supergene) و هيپوژن (hypogene) در معدن مس سونگون قابل رويت است.

ضخامت زون فروشست ار 20 تا 150 متر در نوسان بوده و زون سوپرژن داراي ضخامت متغير از صفر تا 200 متر مي‌باشد. ضخامت بخش هيپوژن تا حدود 600 متر برآورد شده است. كه كاني زايي سونگون به دو بخش سوپرژن و هيپوژن محدود مي‌باشد.

به دليل توپوگرافي شديد و خشن موجود در منطقه و ارتباط تنگاتنگ سطح فوقاني زون سوپرژن با سطح آب زير زميني كمر بالاي زون سوپرژن در منطقه، سطحي بسيار نا هموار دارد. از زون‌هاي دگر ساني موجود در كانسار سونگون مي‌توان به زون پتاسيك، پروپليتيك، كوارتز، سيريسيت و آرژيليك اشاره نمود. دگر ساني غالب در توده معدني، كوارتز-سيريسيتي است و بعد از آن آلتراسيون آرژيليتي عمدتا در قسمت‌هاي بالاي مواد معدني و حواشي توده كانسار مشاهده شده است.

استخراج معدن مس سونگون

با توجه به مشخصات كانسار و به دليل توليد بالا و لزوم استفاده از ماشين‌آلات عظيم‌الجثه استخراج معدن به روش روباز (open_pit) طراحي شده است.

اين روش نسبت به ساير روش‌هاي استخراج، داراي مزاياي: توليد بالا، ايمني بالا، امكان استخراج مواد معدني با عيار پايين و پايين بودن ضايعات مواد معدني مي‌باشد.

عمليات حفاري چالها، بارگيري مواد استخراج شده و حمل آنها به دامپ‌هاي باطله و ماده معدني و همين طور سنگ شكن، توسط شركت‌هاي پيمانكاري انجام مي‌شود. پس از حفر چالهاي انفجاري توسط دستگاه‌هاي حفاري عمليات خرج گذاري و انفجار چالها با استفاده از آنفو، ديناميت، نانل، فتيله كرتكس، فتيله كند سوز و چاشني معمولي صورت مي‌پذيرد.

پس از عمليات انفجار چالها، بارگيري مواد استخراج شده توسط شاول و لودر انجام مي‌گيرد.

بولدوزر و گريدر نيز براي تميز كردن اطراف شاول و سطح پله‌ها استفاده مي‌شود. حمل مواد استخراجي نيز توسط دامپتراك‌هاي 30 تا 100 تني انجام مي‌شود. باطله‌ها از پله‌هاي عملياتي به طرف دامپ‌هاي باطله كه در دره پخير چاي واقعند حمل مي‌گردند. مواد معدني نيز به سنگ شكن و يا دامپ‌هاي سولفور واقع در جنوب و شمال معدن حمل مي‌گردند.

ذكراين نكته بسيار حائز اهميت است كه شهرستان ورزقان روي كمربند مس جهاني قرار گرفته و بزرگترين نقش را در محروميت زدائي آن ايفا كرده و انشاالله در آينده نيز ايفا خواهد نمود.